Машинтай найзууд хальт уншицгаа. Хэрэг болно.

Сүүлийн үед дэлхий нийтээрээ түлш бага зарцуулдаг, байгаль орчинд хор нөлөөгүй автомашины хэрэглээг өндөрт тавих болсны нэг жишээ нь Японы Toyota корпорацын 1997 оноос бөөнөөр нь үйлдвэрлэж эхэлсэн Prius маркийн дотоод шаталтат хөдөлгүүрийг хуурай цэнэг бүхий зай хураагууртай хослуулсан автомашин билээ. Уг автомашин нь хосолмол хөдөлгүүртэй учраас хурд хүч нь ижил ангиллын бусад автомашинуудаас хамаагүй илүү бөгөөд шатахуун зарцуулалт нь ойролцоогоор 35-50 орчим хувиар бага байдаг. Ер нь бол орлого бага, бензинийхээ мөнгөнд байнга таталдаж явдаг мөртлөө машин унах дуртай мань мэтийн хүмүүст бол нэн тохиромжтой унаа л даа.
Одоогийн байдлаар миний ажигласнаар уг машинд дараахь дутагдалтай талууд ажиглагдаад байна. Үүнд. Рулийн аппарат амархан эвдэрдэг. Ойролцоогоор 150 мянган төгрөг. Хурдны хайрцаг эмзэг. Ойролцоогоор 250 мянга. Хуурай зай хураагуур нурсан тохиолдолд 50-70 орчим мянган төгрөгөөр цэнэглүүлэх буюу мөн тиймэрхүү үнээр 1 ширхгийг солиулна.
Түүнчлэн бензин дууссан тохиолдолд хуурай зай хураагуураар нь явж огтхон ч болохгүй. Тэгвэл комоор нь солиулах, эсвэл цэнэглүүлэх хэрэгтэй болно. Мөн гол гатлах, их хэмжээний шалбааг туулж огтхон ч болохгүй. Учир нь хөдөлгүүр болон хурдны хайрцагт нь маш амархан ус ордог бөгөөд дотор нь байх төрөл бүрийн цахилгаан мэдрэгчүүд нь шатсаны улмаас хөдөлгүүр, хурдны хайрцгийг бүхлээр нь солиулахад хүрдэг. Энэ нь ойролцоогоор 700 орчим мянган төгрөгний өртөгтэй юм байна лээ.
Мөн хянах самбар дээр нь байсгээд л анхаарлын тэмдэг, яст мэлхийний зураг, check engine гэх мэтийн гэрлүүд асах нь нэн түгшүүртэй бөгөөд компьютер оношилгоонд ороход 15 орчим мянган төгрөгний үнэтэй. Ингээд ер нь бол бага зэргийн электроникийн мэдлэгтэй байхгүй бол энэ машинаас болж хамаг мөнгөө сэгсрүүлж бас мэдэхээр юм байна лээ шүү та минь ээ.
Гэхдээ сүүлийн үеийн загварууд нь улам сайжирч байгаа тул аль болох он залууг нь авч унавал их зүгээр юм шиг санагдлаа. Хойшид унаа тэрэг авахаар бол бодолцож үзнэ биз дээ.

Монгол улсын хөгжлийг яажшуухан хурдасгах вэ

Миний бие өдөр бүр л энэ талаар бодож суудаг бөлгөө. Өчүүхэн төдий зав гарвал зөвхөн энэ талаар боддог болохоор бодын шийр дөрөв гэдэг шиг л юм болчхоод сууж байх юм даа. Хааяа хэдэн нөхөдтэйгээ уулзаад балгаж суухдаа хүртэл энэ сэдвийг хөндчихөөд ад үзэгдэх жишээтэй.
Одоохондоо ч яахав газраа ухаад гадаад руу зөөгөөд болоод л байна. Байгалийн баялаг бол шавхагддаг нөөц. Орчин үед техникийн хөгжил асар өндөр түвшинд хүрсэн болохоор байгалийн асар их нөөцийг ч нээх их түүртэлгүйхэн шиг шавхаад хоосолчихдог болчихсон шүү дээ. Иймээс бид хэдэн уурхайд найдаж суух нь огтоос явуургүй зүйл бөгөөд хөгжлөө хурдасгах зайлшгүй шаардлага бидний өмнө тулгараад байна.
Хамгийн түрүүнд цахилгаан эрчим хүчийг хэрэглэгчдэд найдвартай, маш хямдаар хүргэх нь ус агаар мэт хэрэгтэй байна. Манай улсад эрчим хүч хэт өндөр үнэтэй байгаагийн улмаас дотоодын бүтээгдэхүүний өртөг нь хятадын мөн ижил нэр төрлийн бүтээгдэхүүний өртгөөс даруй хэд дахин үнэтэй тусч байгаа учраас өрсөлдөх чадвараа алдаж, тэдэнд цохиулаад байгаа нь хэн бүхэнд тодорхой. Иймээс эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн салбарыг орвонгоор нь өөрчилье Muggie найз аа. Шийдэх 3 арга зам байна.
Нэгдүгээрт усан цахилгаан станц. Оросын Эрхүү мужийн Ангар мөрөн дээр асар том усан цахилгаан станц бий бөгөөд уг мужийг дангаараа эрчим хүчээр хангаж байдаг. Нэгэнт усны хүч буюу нэг ёсондоо байгалийн сэргээгдэх эрчим хүчийг боловсруулан цахилгаан болгож хувиргадаг учраас зардал маш бага. Тиймдээ ч Эрхүү мужид хүмүүс цахилгааны үнийн талаар огтхон ч санаа зовдоггүй. Гэхдээ манай оронд ийм төрлийн цахилгаан станц тийм ч тохиромжтой бус. Ялангуяа булаг шанд нь мянга мянгаараа ширгэж үгүй болж байгаа улсын хувьд бол дэмий зардал гаргахаас хэтрэхгүй.
Хоёрдугаарт байгалийн сэргээгдэх эрчим хүч буюу нар, салхины эрчим хүч. Яахав бага зэргийн өрхийн хэрэглээнээс хэтрээгүй байгаа технологитой учраас бас л хэцүү. Өнөөдөр дэлхийн өндөр хөгжилтэй аль ч орны зохион бүтээгчид нарны болон салхины эрчим хүчийг ашиглан үйлдвэрлэл явуулахад шаардлагатай хэмжээний эрчим хүчийг гаргаж авах аргыг нээж чадаагүй л байна. Хэрэв ийм технологи бий болбол түлшээр ажилладаг механизмууд бүгд үгүй болж, хүн төрөлхтөн хөгжлийнхөө дээд цэгт хүрэх байх даа. Иймээс манайд тохирохгүй.
Гуравдугаарт цөмийн энерги. Харин энэ бол нэлээн боломжтой хувилбар гэж би үздэг. Учир нь манайд Уран хэмээх түүхий эд нь байна. Орос гэж цөмийн эрчим хүчний асар том үйлдвэрлэгч, туршлагатай мэргэжилтнүүд байна. Хамгийн гол нь өчүүхэн бага зардлаар асар их хэмжээний эрчим хүч гаргаж болдог учраас их л аятайхан санагдаад байгаа юм аа. Атомын эрчим хүчийг боловсруулах нь өөрөө асар өндөр хариуцлагатай технологи байдаг учраас аюулгүй байдал алдагдах нь бараг боломжгүй юм. Хүмүүс атомын цахилгаан станцыг эсэргүүцэхдээ Чернобылийг байнга дурьддаг. Яс юман дээрээ хариуцлагагүй, согтуу этгээдийн буруутай үйл ажиллагааны уршгаар цөмийн реакторуудын нэг нь доголдсоны улмаас энэхүү аймшигт осол гарсан хэрэг. Хэрэв хүн бүр албан ажилдаа туйлын хариуцлагатай, эзний ёсоор хандах юм бол Чернобылийн түүхийг давтахгүй байх 100 хувийн боломжтой. Саяхан оросууд иранд 8 жилийн туршид атомын цахилгаан станц барьж өгсөн нь нээлтээ хийлээ. Манайд бол тийм олон жил бариад байхаар нүсэр том хэмжээний станц шаардлагагүй. Зүгээр л 5 сая хүний хэрэгцээг хангахуйц хэмжээтэй байхад л ойрын 50 жилдээ хангалттай. Миний таньдаг нэгэн эрдэмтэн ах "Монголыг бүхэлд нь цахилгаанаар хангахад оросын шумбагч онгоцны цөмийн реактор л хангалттай" гэж хэлж байсан нь миний санаанаас огт гардаггүй юм. Тэгэхээр хөгжилд хүрэхийн тулд цахилгаан эрчим хүчний салбараа 100 хувь өөрчлөх зайлшгүй шаардлагатай учраас цөмийн эрчим хүчийг ашиглах асуудлыг маш яаралтай, нухацтайгаар шийдэх нь чухал байна аа хүмүүс ээ.
Хэрэв цахилгааны үнэ үлэмж хэмжээгээр хямдарвал нийслэл хот утаанаасаа салах нь туйлын тодорхой юм. Энэ тийм чухал биш юм аа гэхэд үйлдвэрлэл хөгжих чухал үндэс суурь тавигдана. Хэрэглэгчдэд хямд бүтээгдэхүүн хүрэх боломжтой болж, ажлын байр нэмэгдэж, хүмүүсийн худалдан авах чадвар жинхэнэ утгаараа нэмэгдэнэ.
Манайх ядуу улс хэрнээ гадаадаас ажиллах хүч аваад 2 монгол хүний авах цалинг 1 хужаад өгөх жишээтэй. Бас л харамсмаар. Тэрний оронд улсын төсвөөр хооллуулж, хувцаслуулж, байр, дулаанаар хангагдаж байдаг зэвсэгт хүчний анги нэгтгэлүүд, шоронгийн хоригдлуудыг хөдөлмөрт татан оролцуулж, зам, барилга зэрэг олны хүч шаардсан ажлыг бага зардлаар хийлгэчхэж болмоор санагдах юм. Хүнийг зүгээр суусных нь төлөө хоол өгдгийг таслан зогсоож, хэн ажиллаж чадаж байгаад нь тохирсон цалин хөлс, урамшууллыг өгдөг болмоор байна.
Ямар ч зүйлийг гадаад руу шууд түүхий эд хэлбэрээр, цаашилбал хагас боловсруулсан хэлбэрээр гаргахыг таслан зогсоох хэрэгтэй байна. Бид эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлээд түүнийгээ өртөг шингэсэн өндөр үнээр гадаад руу экспортолж байж гадаад худалдааны тэнцэл ашигтай болно.
Эх оронч хүн бүр үйлдвэрлэгч байж, үндэсний үйлдвэрийнхээ бүтээгдэхүүнийг гололгүй авч хэрэглээд эхэлбэл импортын хувь багасч, бүтээгдэхүүний чанар дээшилнэ. Учир зүггүй машин үйлдвэрлэхээ байг гэхэд хүн амын өргөн хэрэглээний бараа, хөдөлмөрийн багаж зэвсэг, барилгын материал, ядахнаа хогийн саваа өөрсдөө хийж сурмаар байна. Манайд хийе гэвэл бизнес зөндөө л байна. Харамсалтай нь монголчууд бүгдээрээ дээд тэнгэрээс гаралтай, бүгдээрээ дарга, захирлууд болохоор хэцүү л дээ. Уг нь гараа хөдөлгөж байж л баяждаг баймаар юм даа.
Эцэст нь татварын дарамтаа багасгах хэрэгтэй. Манай улс чинь гадаадуудын эрх ашигт үйлчлээд үндэсний үйлдвэрлэгчээ дарамталж байдаг татварын тогтолцоотой. Хэрэв татвар багасвал зөвхөн үйлдвэрлэгчийн ч бус худалдан авагчийн нуруун дээрээс үгүй мөн том ачааг авч хаяна даа.
Ингэж байж улс хөгжинө. Гэхдээ дээр хэлсэн зүйлс зөвхөн авилгачдыг үгүй болсны дараа хийгдэж гэмээ нь биеллээ олох болохоос бус өнөөгийн нийгэмд хийх гэж хэчнээн ч хичээгээд тусыг эс олно оо.

Muggie анддаа

Монгол орон өнөөдөр ийм сул дорой байгаа нь манай төрийг эх оронч бус урвагч нар удирдаж байгаатай холбоотой гэдгийг ганц би ч бус угаасаа дэлхий даяараа мэддэг. Гадаадынхан үүнийг сайн мэддэг учраас сул талыг нь ашиглаад л энэ улс орныг амархаан хуваагаад идчихэж байгаа юм. Өнөөдөр монголд хэн адлагддаг билээ? Зөвхөн монголчууд. Хэн илүү эрх дархтай билээ? Гадаадынхан хийгээд тэдний гар хөл болон улсаа худалдаж идэн баяжигч гахайнууд.
Өнөөдөр монгол хүн халаасандаа мөнгөгүй болохоороо лиценз авч чаддаггүй. Лиценз авч чадаагүй хүмүүс амьдрахын эрхээр бусдын газар дээр нинжа болж байгаад хэрцгийгээр алагдсан. Монголоос өөр улсад иргэнийг нь хөнөөчихсөн бол аюул болно шүү дээ.
За тэр ч одоо дүйрч гэхэд нийслэл хотод нь албан үүргээ гүйцэтгэж явсан төрийнх нь цагдаа нарыг хэдэн муу хужаа хээв нэг барьж аваад зодчихож байгаа биз дээ? Үнэндээ бол тэд нар чинь барилгачид биш зүгээр л улсдаа газраа булаалгасан ядуу тариачид байхгүй юу. Энэ бүхэн юунаас болж үүсч байна? Мөнөөх л өөрсдийгөө элит гээд бодчихсон, харьяалагдах намдаа хангалттай их хахууль өгснийхөө шагналд УИХ-д суудал худалдаж авсан боловч үнэн хэрэгтээ толгой нь огтхон ч ажилладаггүй усан тэнэгүүдээс болж буй хэрэг.
Тийм учраас энэ төрийг цэвэрлэх хэрэгтэй болчхоод байгаа юм аа. Энэ байдлаараа удвал манай улс африкийн ядуу буурай орнуудтай ижил түвшинд очоод, эмх замбараагаа алдаж, жинхэнэ эх орончид нь урвагч мэтээр адлагдан, Оросын алдарт зураач Репиний "Ижил мөрний барлагууд" хэмээх зурагтай эгээ ижил болно доо.
Чухам үүний тулд бидэнд 2 арга зам бий. Эхнийх нь тайван замаар хувьсгал хийх. Энэ бол үндсэндээ өнөөдөр дэлхийд нэлээн сүрхий хэрэглэгдээд байгаа олон өнгөөр бэлэгдсэн төрийн эргэлт юм. Гол нь хүний амь, эрүүл мэнд, эд материалын хохирол багатай учир манайх шиг ядуу оронд тохирох мэт.
Хоёр дахь арга бол шууд утгаар нь хийдэг төрийн эргэлт. Энэ бол нэлээн их гарз хохиролтой боловч асуудлыг түргэн шуурхай шийдэхэд тустай ч юм шиг. Гэхдээ л манайд бол арай л тохирохгүй байх аа.
Юутай ч гэсэн хувьсгалаа хийгээд үр дүнд хүрч чадах юм бол хүмүүсийг анархизм руу түлхэхэд гол үүрэг гүйцэтгэж байгаа үндсэн хуулиа өөрчилж, одоогийн энэ замбараагүй байдлыг үгүй болгох хэрэгтэй. Ажил голоод хийдэггүй мөртлөө төрөөс мөнгө нэхээд сууж байдаг хүмүүс, бусдын амь бие, эрх чөлөө, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд халдсан атлаа хохирсон хүмүүсээс илүүтэйгээр эрхээ хамгаалуулдаг хулгайч нар, эрхэлсэн ажлаа зохих ёсоор нь хийж чаддаггүй мөртлөө улсаас өндөр хэмжээний цалин авдаг албан хаагч нар гээд л энэ орны идээ бээр болгоныг шахахын тулд нэн түрүүнд үндсэн хуулиа өөрчилж, парламентыг тараагаад ерөнхийлөгчийн засаглалд шилжинэ. Одоогийн энэ улс төрчдөөс нэгийг нь ч төрийн албан тушаалд томилохгүй. Харин муу сайн аргаар олж авсан эд хөрөнгөө аваад гадаадад цагаачлах эрхийг нь нээлттэй үлдээнэ.
Энэ намуудын хүмүүст амласан мөнгийг өгөхийг зогсоож, ажлын байр шинээр бий болгох зүйлд зарцуулна.
Авилгын гэмт хэрэгт оногдуулах ял шийтгэлийг хүндрүүлж, цаазаар авах ялтай болгох нь нэн чухал. Хамгийн түрүүнд авилгыг таслан зогсоож байж улс орон хурдацтай хөгжих жамтай. Ямар ч шатны албан хаагч, зөвхөн албан тушаалтан гэхгүйгээр авилгын гэмт хэргийн субъект болохоор зааж өгнө. Ах дүү, найз нөхөд огтхон ч хамаагүй хамгийн гол нь чадвартай, шударга хүмүүс л төрийн албанд тэнцэх ёстой. Хажуу айлын чинь баяны хүү усан тэнэг хэрнээ чиний дарга болчих юм бол чи түүнд захирагдахыг хүсэхгүй нь лавтай. Харин ч түүний тэнэгийг нь далимдуулж итгэлийг олж аваад ахиухан ашиг хонжоо олохыг бодох нь лавтай. Ингээд л авилгаас болоод үүнд огтхон ч хамаагүй жирийн нэгэн хүн авилгад татагдаад л орчих жишээтэй.
Монгол хүн монгол нутагтаа эзэн нь байж, бусад монгол ахан дүүсээ гүнээ хүндэтгэдэг болох тийм нийгмийг бид байгуулах хэрэгтэй. Өнөөдөр бид Дарханых, Эрдэнэтийнх гэж нутгархаж, Увсын дөрвөд, Ховдын чантуу энэ тэр гэж ахан дүүсээ яс гарлаар нь нүд үзүүрлэдгээ болих хэрэгтэй. Харин ч Баруун монголын ард түмэн монголын тусгаар тогтнолын төлөө эцсээ хүртэл тэмцэж явсан гавьяатай ард түмэн. Галдан бошигт, Хотгойдын шадар ван Чингүнжав, Ойрадын ван Амарсанаа, Цэдэнбал бүгд энэ улсын төлөө тэмцэж явсан түүхэн хүмүүс.
Төр нь иргэнээ дээдэлдэг нийгмийг байгуулахын тулд улс оронд эмх замбараагүй байдлыг нэн даруй таслан зогсоож, төрийн хуульд ямар ч хүн адил тэгшээр захирагддаг болгож сургамаар байна.
Хүн бүр ажлыг сайн муу гэж гололгүйгээр хөдөлмөрлөх хэрэгтэй байна. Ялангуяа батлан хамгаалахын анги нэгтгэлүүд, засан хүмүүжүүлэх ангид ял эдэлж байгаа хоригдлууд, архины албадан эмчилгээ хийлгэж байгаа хүмүүсийг улсын төсвөөс зүгээр тэжээхийн оронд улс нийгэмд ашиг тустай бүтээн байгуулалтын ажилд байнга хамруулж, зардлыг нь өөрсдөөр нь нөхүүлж, ашигтай ажиллавал цалин болгож өгч байх хэрэгтэй шүү дэЭ.
Ингээд бичээд байвал зөндөө л юм байна. Хамгийн гол нь бид хувьсгал хийж, одоогийн төрийн тогтолцоог тэнд ажиллаж байгаа хүмүүстэй нь нураан унагааж, төрийн эрхэнд шигдэж орсон хувалзнуудыг сайхан цэвэрлээд бүгдийг шинээр эхлэх хэрэгтэй. Гэхдээ 90-ээд онд гаргасан алдааг давтах ёсгүй, бас дайн самуун үүсгэж ах дүүсээ хядаж, байшин сав шатаахгүй. Угаасаа монголын ард түмэн залхчихсан. Иймэрхүү зүйл хэн нэг нь яриад эхэлбэл бүгд дэмжинэ.
Дараагийн удаад улсаа хөгжүүлэхэд өөр юу юу хэрэгтэй болох талаар өөрийн бодож явдаг зүйлээ бичиж үлдээнэ ээ.

ЗАРИМ НЭГЭН ОЙД ТӨӨРСӨН САРМАГЧИНГУУДАД ХЭЛЭХ ҮГ

Хэд хоногийн өмнө зурагтаар гадаадад амьдарч буй монгол ах дүүсийг харуулж байна аа. Ажаад байх нээ их л сүрхий, элбэг хангалуун байгаа бололтой. Тэгээд л сэтгүүлч нь мөнөөх л дасал болсон хэдэн асуултуудаа тавиад л, мань хүмүүс хариулаад л бие биенээ хөөрөгдөөд суух юм. Тэгснээ мөнөөх сэтгүүлч "Та нар тэгээд нутгаа санаж байна уу? Хэзээ нутаг буцаж амьдрах вэ?" гэх маягийн юм асуутал харин хэдэн өгөр толгойнууд "Ойрын хэдэн жилдээ ч буцах санаа алга аа. Тэгсгээд хөгшрөөд ирэхээрээ нутагтаа очиж ясаа тавина даа" гэх ухааны юм хариулдаг байгаа.
Тэгэхэд миний бухимдал төрөөд үхэх шахах шив дээ. Өөрийн өсөж төрсөн эх орноо "оршуулгын газар" болгодог тэд одоо юу вэ? Монгол улсынхаа төлөө сэтгэл зовнин шөнө ч нойр хүрдэггүй мань мэтийг "70 давхар"-ын манаач мэтээр төсөөлдөг тэр муу одоо хэн бэ? Ирмээргүй байгаа бол тэндээ үхээд өгөөч дээ. Бид та нараар дутахгүй шүү дээ. Та нар наанаа боолоо хийгээд, хоккей тоглоод явж л бай л даа. Дургүй ламд дарж байж сахил хүртээв гэгчийн үлгэр шиг юм болох нь л дээ.
Ер нь би угаасаа хүний иймэрхүү амиа бодсон, эх оронч бус үзэлд огтоос дургүй. Худлаа л Чингисийн монгол, дээд тэнгэрээс заяат бөртэ чоно, гуа маралын удам гэж хөөрөөд байдаг зангаа бид одоо болимоор юм. Сүүлийн үеийн балчир хүүхдүүд бүүр энэнд нь итгэчихсэн өвөг дээдсээ чоно, буга хоёрын эрлийз гэж бодоод л гүйж явна цаана чинь.
Тэрний оронд үр хүүхэддээ түүхийг үнэн бодитоор ойлгуулж, бидний оршин буй энэ газарт ямар ямар үндсэтнүүд нүүдэллэн амьдарч байгаад ямар шалтгааны улмаас хаашаа нүүсэн, тэдний үлдэгдлүүд одоо хаана, ямар улс, үндэстэн болчхоод байгаа, Чингис хаан яагаад дайтах болсон, дайн хийхдээ кинон дээр гардаг шиг хүмүүсийг алаад байдаг нь үнэн юм уу үгүй юу, манж гэж ямар үндэстэн хаанаас гарч ирээд бидний өвөг дээдсийг ямар аргаар урхидан дарлах болов, монгол хүний ямар зангаас болж бид одоог хүртэл сэргэж чадахгүй яваад байгаа, ардын хувьсгал, дэлхийн 2-р дайны галыг унтраахад бид ямар үүрэг гүйцэтгэсэн юм бэ гэдгийг энгийн, ойлгомжтой аргаар хэлээд өгөх хэрэгтэй ш дээ.
Тэрнээс биш үздэг үлгэрийн кино шиг нь юм ярихаар хүүхэд үлгэрээр нь тусгаж авна. Тэгээд үлгэр нь өөрөө хийсвэр зүйл болохоор монгол орноо бодитоор ойлгож, мэдрэхээ болино, мэдрэхээ болихоор хайрлахаа болино. Удахгүй том болохоороо эндээс яваад кинон дээр гардаг өөр гоё газар очиж жаргаж байгаад үхэхээ болохоор буцаж ирж сайхан амарч байгаад үхнэ гээд л толгойдоо суулгачихна.
Эх түүхээ учиргүй айхтар нарийн судалдаггүй юм аа гэхэд үнэн бодитоор нь ойлгож байж хүн гэдэг амьтан чинь эх орон, эцэг өвгөдөөрөө бахархаж, түүнийгээ хайрлаж, монголоо гэсэн сэтгэлтэй хүн болж төлөвших учиртай.
Харин дээр хэлсэнчлэн хөгшрөхөөрөө энд ирж ясаа тавина энэ тэр гээд байдаг хүмүүст хандаад битгий ир ээ гээд хэлчихье. Хэнд ч хэрэггүй, хийж бүтээх чадваргүй, зөнөг юмнууд монголд хэрэггүй. Аягүйдвэл гадаадад хураасан хэдэн бор юмныхаа хагасаар нь хахууль хийж толгой дээр гарч суучхаад харь элгийнхэнтэй нийлж байгаад мань мэтийгээ эд бад хийж аваад энэ улс орныг баллаж мэднэ шүү. Харин оронд нь шинэ сэргэг оюун ухаантай, сэтгэх чадвартай, эрч хүч, эр зоригтой, эх оронч сэтгэлтэй залуусыг олж, дэмжиж байж бид улсаа хөгжүүлнэ.
Одоогийн энэ төрийн толгойд байгаа улс төрч сармагчингуудыг нэгийг нь ч үлдээлгүй буулгаж хаяад, хувийн эрх ашиг, ах дүү, найз нөхдөө гаргуунд нь гаргаж, зөвхөн монгол улсын төлөө зүтгэж чадах 50000 хүнийг олоод тавьчихсан байхад бид үгүй мөн амархан сэхнэ дээ. Харин бүгдийг эмх цэгцэнд нь оруулж, ардчилал гэдгийг жинхэнэ утгаар нь хөгжүүлж, нийгэмшсэн хөрөнгөтний замаар хөгжиж, хүмүүсийн ухамсрын түвшин үлэмж дээшилсний дараа олон ургальч үзэл, олон намын тогтолцоо, ардчилсан сонгууль явуулахад нэн тохиромжтой. Тэр үед одоогийн энэ идээ бээр нэгэнт үгүй болж, зөв, цэвэр орчинд хүмүүс жинхэнэ утгаараа эх оронч болж хүмүүжсэн байх болно.

ДАХИАД ХЭДЭН ШҮЛЭГ УНШИХ УУ

Цөлийн наран дээрээс төөнөхийн цагт
Цөхөрсөн би амь тэмцэн сүүдэр хайна
Цангасан аманд минь дусал ч шингэн үлдсэнгүй
Чандмань болсон усыг л мөрөөдөн хэвтэнэ

Гэтэл бас жаварт салхин үлээх үед
Гэрэлт наран, илчит галыг би хүснэ
Халуун хоол, дулаан хувцас нүдэнд минь үзэгдсээр
Хамаг бие царцаж зогсоогоороо...

......................................

Хүсэл хясал хоёр чихэлдэн байдаг хорвоод
Хүний амтлах жаргал чигчий хуруунаас ч ахархан
Сэргэх унтрах хоёр алаглан байдаг насанд
Сэтгэл дүүрэн өдөр аман дахь шүднээс ч цөөхөн

Цогцолгүй улирах цаг алтнаас үнэтэй хорвоод
Зоос шиг тоотой насаа бусдыг хүлээж барах юм
Мөнгөөр зүрхээ худалдсан миний муусайн найзууд
Нөхөрлөл итгэл хоёрыг хутгалж явдаг дайснууд

...................................

Цээж урагдам хаалга чихарч
Чих дөжрөм тас хийх нь сонсогдоод
Анир чимээгүй дахин ноёллоо
Амраг чи минь намайг орхио юу?

.......................................

Харийн нутагт суугаа анддаа
Халхын хөвгүүн захидал бичлээ
Хаягийг нь мэдэхгүй ч очно гэж горьдсоор
Халуун мэндийн үг илгээлээ

Хар шороогоор шуураад байдаг тэнгэрээ
Хавартаа бас үерлээд байдаг "Туул"-аа
Утаа нь дийлддэггүй Улаанбаатар хотоо
Уур уцаар нь барагддаггүй Монгол ахан дүүсээ

Хар элэгтэнд би муулаад биччихэж зүрхэлсэнгүй
Хамаг сайхан үгээр магтаж бас чадсангүй
Тэнэг ч гэсэн бид тэнгэрт нисч сурсан юм
Олхиогүй гэгддэг ч бид огторгуйд дүүлж дөнгөсөн юм

Эх орондоо хайртай хүн бүхэн уншигтун

Эх орон гэж юу вэ? гэж хэн нэг нь асуувал чи юу гэж хариулах вэ? Чиний төрөөд, өсөөд, одоо амьдарч байгаа, дэлхийн улс төрийн газрын зураг дээр ямар нэгэн өнгөөр ялгагдан будагдаж, хилээр тусгаарлагдсан, ямар нэгэн нэртэй, нийслэл гэх хоттой тэр газрыг хэлэх үү? Эх орон гэж ердөө л энэ гэж үү?
Ердөө л энүүхнийг эх орон гэж андуурцгаагаад байгаа юм биш биз? Үгүй шүү дээ залуучууд аа. Эх орон гэдэг чинь хүний оюун ухаан, сэтгэл зүрхэнд байдаг хамгийн ариун нандин, үнэт зүйл юм. Эх орон гэдэг бол тухайн бие болоод хувь хүний эхлэл хийгээд төгсгөл нь юм. Эх орон гэдэг бол надад, бас чамд, ерөөсөө бидэнд эцэг өвгөдөөс минь уламжлагдан ирсэн, тэдний хөлс, цус, хайр, сэтгэл, ариун нандин бүхэн нь шингэж, тэдгээрээр бэхжин батажсан газар шороо юм. Бид ч гэсэн хамаг бүхнээ шингээгээд үр хүүхдүүддээ өвлүүлэн үлдээх ёстой.
Зөвхөн өөрийн эх орондоо л бид сэтгэл амар, эрх дураараа амьдрах боломжтой. Чи Америкт очоод Монголд байдаг шигээ аяглаж хэзээ ч чадахгүй. Яагаад гэвэл Цагаанууд ч, харууд ч, халтарууд ч, ер нь бүгдээрээ биднийг онигор нүдэт гэж хочилж, ад үзэн гадуурхах болно. Эсвэл япон, солонгост чамайг "үхэр монгол" гээд 10 хүний ажлыг ганцаарангаар чинь хийлгэчхээд өөрийн иргэдийн авдаг цалингийн талд нь ч хүрэхгүй мөнгө өгөхөд нь чи хүүхэд шиг баярлан алгаа тосч аваад өөрөөсөө харамлан идэж уухаа хугаслан байж гэрийнхэндээ явуулна. Цагаач болохоор чи бүгдээс айж амь зогооно.
Нэгэн цагт ойрадын хаан Галдан бошигт "Миний нутгийн газар шорооноос бурхан гуйсан ч бүү өг" гэж зарлигласан удаатай. Орчлонг бий болгосон агуу их бурхнаас газар шороогоо харамлана гэдэг бол жинхэнэ эх оронч хүний хэлэх үг мөн. Гэтэл бид өнөөдөр эх орноо харийнхны шунаг сэтгэлд тавьж өгчхөөд, гадагш нь хамаг л нандин бүхнээ зөөлгөөд сууж байх ч гэж дээ.
Эх оронч хүнд үндсэрхэг үзэл байх нь зүйн хэрэг. Гэвч хэт националист байх юм бол тэр жинхэнэ харгис мангас болж хувирна. Оросын халзан толгойтнууд шиг бусад үндэстнүүдийг гудманд барьж авч үхтэл нь зоддог бол эх оронч үзэл огтоос биш.

Гагцхүү монгол хүн монголдоо гадныхны зарц нь биш эзэн нь байгаасай л гэж би хүсдэг. Гэвч харамсалтай нь монгол төрийн толгойд байх үл бүтэх, бэртэгчин, авилгач, шуналтай, арчаагүй, хулгайч мангасуудын харгайгаар монгол хүн өсөж төрсөн газар шороондоо эзэн нь болох нь битгий хэл харин ч ад шоо үзэгдэж, доромжлогдон дарлагдаж, боолын хөдөлмөр эрхлэн зовж тарчилж байгаа нь нэн харамсалтай.
Энэ байдлаараа 50 жил үргэлжлэхэд монгол гэх зүйл зөвхөн түүхийн хуудаснаа үлдэж, газар нутаг нь элс ч биш сул шороон цөл болж хувирах нь дээ. Би олон жилийн өмнө Египетэд аялж явахдаа цөлжсөн газар гэж ямар аймшигтай бөгөөд авралгүй зүйл байдгийг үзсэн. Бас тэр газрын хүмүүс цөлжилттэй яаж тэмцэж, хүн амьдарч болох орчныг бүрдүүлэхийн тулд ямар их зардал гаргаж, 1 ширхэг өвс ургамлыг ч ямар ихээр хайрлаж, ус, агаараа бусдаас харамлаж, хамгаалж байгааг хараад үнэхээр бахархах сэтгэл төрж байж билээ. Гэтэл бид өвөг дээдсийн буянаар өвлөгдөн үлдсэн баян тансаг нутгаа өөрсдөө сүйд хийж хаячхаад үхэцгээсний дараа үр хүүхэд минь бусдын боол болж, ус, агаараа хүнээс худалдаж авах тэр цагт бүгд манай үеийнхнийг харааж, өнөөгийн төрд мандаж яваа мангасуудын өөрсөндөө зориулан барьж босгосон хөшөө дурсгалыг нь эвдэн түйвээж, булш бунхныг нь устган, бах таваа хангах болно доо.

Чухам ийм учраас эх орноо хүн бүр хайрлаж, ирээдүйнх нь төлөө санаа зовних ёстой цаг нэгэнт иржээ. Улс үндэстнээ гэсэн сэтгэлтэй хэн бүхэн одоо л сэрж, өнөөгийн төр, түүний бузар аргаар баяжсан олигархуудыг, мөн тэдэнтэй хамтран биднийг мөлжигч гадаад гахайнуудтай нь хамт эх орноосоо хөөн зайлуулж, жинхэнэ монгол ард түмний төр шиг төртэй, хууль шиг хуультай, эрх чөлөөт, эрх тэгш нийгэмтэй, хөгжсөн аж үйлдвэртэй, үржил шимт газартай, үй түмэн малтай, баян ард түмэнтэй, жинхэнэ утгаараа тусгаар тогтносон улсыг байгуулцгаая. Эх орноо хөгжүүлж, хайрлацгаая. Үүний тулд зэвсэг барин тэмцэхэд ч, уриа барин жагсахад ч бэлэн байцгаа. Сайн цаг удахгүй ирнэ гэж хүмүүс мэдэмхийрцгээдэг. Сайн цагийг ирэхийг хүлээж суулгүйгээр одоо л хөдлөхгүй бол оройтно шүү залуус аа.

Хүний эрээн дотроо, могойн эрээн гаднаа хэмээх үгийн учир

Өчигдөр 8 настай охин минь надаас энэхүү зүйр үгийн утгыг асуулаа. Би чухамхүү бага насны хүүхдийн сэтгэхүйд тохирохуйц байдлаар тайлбарлаж өгөх гэж оролдсон боловч үнэхээр барсангүй. Угаасаа хэчнээн ч энгийн, ойлгомжтойгоор тайлбарласан ч цаас шиг цагаан, гэнэн цэвэр, бас эрх танхи бага насны хүүхдийн оюун ухаан үүнийг хүлээн авч, анализ хийн ойлгох ямар ч боломжгүй юм байна гэдгийг харин би өөрөө ухаараад охиндоо битүүхэндээ атаархаж л суулаа. Учир нь миний урьд өмнө нь хийж байсан ажил бол чухамхүү дээрх үгийг өдөр бүр толгойдоо маань мэгзэм мэт санаж явахыг шаарддаг байсан болохоор, би шөнө унтахдаа хүртэл муусайн эрүүгийн элементүүдийн заль мэхнээс илүү нарийн арга сэдэхийн тулд тархи минь ажиллаж, өчүүхэн ч амралтгүй машин мэт ажилладаг байсан болохоор л тэр шүү дээ.

Хүн бол энэ дэлхий дээр оршин тогтнож буй амьд бие махбодын дотроос хамгийн аюултай, хэрцгий амьтан. Ямар нэгэн чоно, баавгай, заан, ер нь ямар ч аварга том амьтан хүний өмнө хүчин мөхөстөнө. Тэр ч байтугай хүн өөрийг нь бий болгосон байгаль дэлхийгээ хүртэл үгүй хийх чадвартай.

Ямар ч амьтныг сайтар ажигласны үр дүнд тухайн амьтны ямар үйлдэл хийх гэж байгааг нь урьдчилан мэдэж болдог. Ингэснээрээ уг амьтны эсрэг ямар хариу үйлдэл үзүүлэхээ төлөвлөж болно. Харин насанд хүрсэн хүн толгойдоо юу бодож, ямар үйл хөдлөл хийх гэж байгааг нь урьдчилан тааж, төсөөлж, мэдэхэд маш хэцүү. Угаасаа боломжгүй зүйл. Тийм ч учраас өөдөөс чинь харж инээгээд, нөхөрсгөөр мөрийг чинь алгадах хэн нэгэн чамайг буруу харах үед нуруу руу чинь хутга шаачих вий дээ гэх болгоомжлол хэн бүхэнд байдаг шүү дээ.

Алдарт Усама Бин Ладен эхлээд америкчуудтай холбоотон болж, тэдний хамаг арга ажиллагаа, тактикийг нь мэдэж авчхаад дараа нь тэднийгээ яаж орхисныг бүгд мэдэж байгаа. Уг нь бол америкчууд мань эрийг оросуудын эсрэг турхирах нохойгоо болгохын тулд хэрэгтэй бүхнийг нь өгсөн. Харин эргээд түүнийхээ төлөөсийг чамлахааргүй авсан даа.

Тэгэхээр хүн юу бодож, ямар үйлдэл хийх, чамайг алах уу, аврах уу, жинхэнэ итгэж болох хүн мөн бишийг хэн ч таашгүй гэдгийг л "ХҮНИЙ ЭРЭЭН ДОТРОО" гэж хэлээд байгаа нь тэр шүү дээ.